W hinduizmie życie dzieli się na cztery etapy, zwane aśramami, które pomagają człowiekowi harmonijnie rozwijać się w różnych okresach życia. Są to:
Brahmaczarja – Faza ucznia
Gryhastha – Faza gospodarza
Vanaprastha – Faza mieszkańca lasu
Sannjasin – Faza wyrzeczenia
Ten podział ma głębokie duchowe znaczenie, ale można go odnieść również do naszego codziennego życia. Poniżej znajdziesz szczegółowe informacje o każdym z tych etapów oraz ich związku z praktyką jogi.
*) Termin aśrama nie odnosi się tylko do fizycznego miejsca (jak na przykład klasztor czy centrum duchowe) ale również do koncepcji etapów życia, w których człowiek realizuje swoją dharmę (życiowe obowiązki) odpowiednio do wieku, doświadczeń i stanu świadomości.
Brahmaczarja – Faza ucznia
Wiek: 0–25 lat
To czas nauki i przygotowania do dorosłego życia. W tym okresie zdobywamy wiedzę, rozwijamy umiejętności i budujemy fundamenty naszego charakteru. W hinduizmie jest to faza, w której młody człowiek żyje w czystości i oddaje się studiowaniu świętych tekstów.
W praktyce jogi:
- Praktyka jest intensywna i pełna entuzjazmu, ponieważ brak odpowiedzialności życiowych daje przestrzeń na głębokie zaangażowanie w sadhanę (praktykę duchową).
- Życie ucznia w pełni podporządkowane jest praktyce jogi – codzienne sesje asan, studiowanie jogi, modlitwa i intonowanie mantr.
- Przestrzeganie tradycji, np. Ashtangi z dużą dyscypliną. Praktyka 6 dni w tygodniu, z oddaniem i dążeniem do doskonalenia siebie poprzez asany.
- Eksploracja różnych gałęzi jogi: bhakti, medytacji, ascezy (tapas), modlitwy.
- To czas intensywnej nauki i rozwijania duchowych ideałów.
Gryhastha – Faza gospodarza
Wiek: 25–50 lat
To etap zakładania rodziny, budowania kariery i realizowania obowiązków społecznych. W hinduizmie to okres, w którym człowiek wypełnia swoją dharmę (święty obowiązek), utrzymując rodzinę i angażując się w życie społeczności.
W praktyce jogi:
- Praktyka dostosowuje się do obowiązków dnia codziennego – joga staje się wsparciem dla życia, a nie jego centrum.
- Krótsze sesje mogą być równie wartościowe, jeśli są dobrze zaplanowane.
- Zamiast sztywnego trzymania się kolejności asan, praktyka staje się bardziej elastyczna – wybieranie pozycji z różnych kategorii, np. pozycji stojących, skrętów, czy odwróceń
- Ważne jest znalezienie równowagi między życiem zawodowym, rodzinnym i duchowym.
- Akceptacja kompromisów – zamiast dążyć do perfekcji, uczymy się czerpać radość z tego, co możliwe.
- Zrozumienie, że codzienne obowiązki, takie jak praca, również mogą być częścią praktyki jogi, jeśli traktujemy je jako swoją dharmę.
Vanaprastha – Faza mieszkańca lasu
Wiek: 50–75 lat
To czas wycofania się z aktywnego życia zawodowego i społecznego, by skupić się na duchowości, prostocie i wewnętrznym spokoju. W hinduizmie jest to moment przejścia do spokojniejszego życia w odosobnieniu, z większym naciskiem na modlitwę i medytację.
Praktyka jogi:
- Praktyka staje się bardziej indywidualna – słuchamy siebie i swoich potrzeb, zamiast ściśle trzymać się tradycyjnych wskazówek.
- Więcej czasu poświęcamy na medytację i techniki oddechowe (pranajama).
- Wykonywanie mniejszej liczby pozycji, ale z większą świadomością i precyzją.
- Głębsze zanurzenie się w technikach jogi, takich jak oddech ujjayi, nadi shodana czy kumbhaka.
- To etap, w którym powoli uwalniamy się od zewnętrznych oczekiwań i zwracamy się do swojego wnętrza.
Sannjasin – Faza wyrzeczenia
Wiek: 75+ lat
Ostatni etap życia, w którym człowiek całkowicie oddaje się duchowości i wyrzeka się doczesnych przywiązań. To czas, w którym praktyka jogi staje się jednością z życiem – prostą, pełną radości kontemplacją.
Praktyka jogi:
- Joga jest aktem wdzięczności i radości – wolna od ambicji czy dążenia do celów.
- Praktyka staje się subtelna, pełna ciszy i spokoju.
- Techniki jogi pomagają zachować zdrowie, ale jednocześnie pozwalają pogodzić się z naturalnym cyklem życia i śmierci.
- To czas, by czerpać radość z pustki, ciszy, i spokoju, odnajdując harmonię w byciu „tu i teraz”.
Każdy z tych etapów życia przynosi inne wyzwania i możliwości w praktyce jogi. Brahmaczarja to czas nauki i intensywnej praktyki, Gryhastha to balansowanie między obowiązkami a duchowością, Vanaprastha pozwala na głęboką introspekcję, a Sannjasin prowadzi do pełnego oddania się duchowemu wymiarowi życia. Joga, dzięki swojej elastyczności, może towarzyszyć człowiekowi na każdym etapie, wspierając zarówno ciało, jak i umysł.
Według filozofii hinduistycznej joga jest uniwersalną ścieżką, która może być rozpoczęta na każdym etapie życia. Nie ma znaczenia, czy ktoś zaczyna swoją praktykę w wieku ucznia, gospodarza, mieszkańca lasu czy wyrzeczenia. Każdy moment jest odpowiedni, ponieważ joga dostosowuje się do potrzeb, możliwości i duchowego miejsca, w którym się znajdujemy.
Każdy etap życia ma swoje dary
Według hinduskiej filozofii każdy z etapów (aśram) niesie inne możliwości i wyzwania. Rozpoczęcie praktyki w wieku gospodarza lub później może oznaczać, że mamy większą dojrzałość emocjonalną i życiową, która pozwala głębiej zrozumieć duchowe aspekty jogi. Może to być również moment, w którym poszukujemy równowagi i spokoju po latach aktywności zawodowej i rodzinnej.
Joga jako narzędzie transformacji
W filozofii jogi podkreśla się, że praktyka jest narzędziem, które pomaga w harmonizacji ciała, umysłu i ducha. Nawet jeśli zaczynamy późno, joga może poprawić jakość życia, zwiększyć świadomość i pomóc w odnalezieniu sensu. Dla osób w wieku gospodarza joga może być sposobem na radzenie sobie ze stresem i codziennymi obowiązkami, a dla mieszkańców lasu – głębszym narzędziem refleksji i duchowego spokoju.
Adaptacja praktyki do wieku i potrzeb
W tekstach takich jak „Jogasutry” Patanjalego podkreśla się, że praktyka powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb. Osoby zaczynające w wieku gospodarza mogą skoncentrować się na praktykach, które wspierają ich fizyczne zdrowie (np. Zdrowe Plecy, powolna Vinyasa Flow joga) oraz technikach redukcji stresu, takich jak pranajama i medytacja. Starsze osoby mogą skupić się na łagodnych formach jogi, takich jak Yin Joga czy Joga Nidra, które sprzyjają regeneracji i refleksji.
Był progres i nagle jest regres
Jeśli czas praktyki jogi w fazie ucznia był krótki, a życie szybko wprowadza nas w etap fazy gospodarza, nie oznacza to, że nasza ścieżka jogi jest w jakikolwiek sposób „niepełna” lub mniej wartościowa. Praktyka jogi jest elastyczna i ma na celu wspieranie nas w każdej chwili życia, niezależnie od tego, jak długo trwała nasza nauka w młodości. Wchodząc w etap gospodarza, możemy traktować jogę jako narzędzie wspierające nas w codziennych obowiązkach, ucząc równowagi między życiem rodzinnym, zawodowym a duchowym. Krótki staż z czasów ucznia może stać się cennym fundamentem, ale nawet bez niego faza gospodarza daje możliwość odkrycia jogi na nowo, w bardziej praktycznym, dostosowanym do naszych potrzeb i możliwości wymiarze. Ważne jest, aby unikać perfekcjonizmu i przyjąć jogę jako proces, który ewoluuje wraz z nami, dostarczając nam wsparcia i inspiracji, gdziekolwiek jesteśmy na swojej drodze życiowej.
Jeśli ktoś zaczyna praktykę później, joga może być narzędziem do:
Odnowienia ciała – nawet w późniejszych latach można wzmacniać i regenerować ciało poprzez delikatne asany, pracę z oddechem i relaksację.
Redukcji stresu pranajama i medytacja pomagają uspokoić umysł, co jest szczególnie ważne w etapie życia pełnym obowiązków.
Rozwoju duchowego – starsze osoby mogą bardziej świadomie wejść w głębsze aspekty jogi, takie jak filozofia, medytacja czy kontemplacja.
Nigdy nie jest za późno
Według Bhagawadgity każda praktyka duchowa przynosi korzyści, niezależnie od momentu, w którym została rozpoczęta:
Na tej ścieżce nie ma straty ani klęski.
Nawet niewielki postęp na tej drodze chroni przed największym lękiem.
Oznacza to, że nawet jeśli ktoś zaczyna praktykę w wieku gospodarza lub mieszkańca lasu, każda chwila poświęcona jodze i duchowemu rozwojowi przynosi trwałe efekty. Nie chodzi o to, jak wcześnie zaczynamy, ale o jakość i szczerość naszego zaangażowania.
Rozpoczęcie praktyki jogi w późniejszym etapie życia może być nawet bardziej świadome i głębokie, ponieważ mamy już doświadczenie życiowe i pragniemy odnaleźć spokój oraz harmonię. Filozofia hinduska zachęca, by dostosować praktykę do swoich możliwości i potrzeb, niezależnie od wieku. Joga to podróż, która trwa przez całe życie – a każdy etap może być początkiem czegoś pięknego.